آمادگی خانوار در برابر بلایا

تعاریف:

مخاطره چیسـت؟ مخاطره اتفاق فیزیکی یا پدیدهای است که میتواند بالقوه خســارت زا باشد (البته نه الزاما). این خسارت میتواند جانی، مالی یا عملکردی باشد. مخاطرات به انواع زیر تقسیم می شوند:

الف: مخاطرات طبیعی که به سه دسته زیر تقسیم می شوند:

• با منشاء زمینی مانند زلزله، آتشفشان، سونامی
• با منشاء آب وهوایی مانند سیل، توفان، خشکسالی، رانش زمین
• با منشاء زیستی مانند همه‌گیری گسترده بیماری ها (وبا، آنفلوآنزا و …)

ب: مخاطرات انسان سـاخت: که منشاء آنها فعالیتهای بشر است و میتواند عمدی یا غیرعمدی باشد، مانند آلودگیهای صنعتی، انتشار مواد هسته ای و رادیواکتیو، زباله های سمی، شکستن سدها، حوادث حمل و نقل، حوادث صنعتی، انفجار و آتش سوزی.

آسیب پذیری چیست؟ آسیب پذیری همان شرایطی است که باعث می شود ما در اثر یک مخاطره آسیب ببینیم. مثال: زلزله خود به خود بد نیست، بلکه عدم آمادگی و مقاوم نبودن ساختمان ها آن را خطرناک می کند.

آسیب پذیری همان شرایطی است که باعث می شود ما در اثر یک مخاطره آسیب ببینیم

در چهار زمینه زیر می توانیم آسیب پذیر باشیم:

1: آسیب پذیری سازهای: مثل مقاوم نبودن دیوارها، سقف ها و ستون ها

2: آسیب پذیری غیرسازهای: مثل محکم نبودن کمد به دیوار، فرسوده بودن سیم های برق، بسته بودن مسیرهای خروج اضطراری و غیره

3: آسیب پذیری فردی: مثل سالمند بودن، بارداری، کودک بودن، معلولیت و بیماری

4: آسیب پذیری عملکردی: مثل نداشتن برنامه تخلیه، نداشتن کیف اضطراری و غیره

ظرفیت چیست؟ ظرفیت عبارت از عوامل مثبتی است که توانایی ما را برای مقابله با مخاطرات افزایش میدهند. مثل داشتن اطالعات کافی، وجود کیف اضطراری در خانه و..

هر چقدر احتمال وقوع یا مواجهه با یک مخاطره و شدت آن و همچنین آسیب پذیری ما بیشتر بوده و آمادگی مان کمتر باشد، احتمال اینکه کشته یا مجروح شویم و یا اموال‌مان آسیب ببیند، بیشتر است

خطر چیست؟ هر چقدر احتمال وقوع یا مواجهه با یک مخاطره و شدت آن و همچنین آسیب پذیری ما بیشتر بوده و آمادگی مان کمتر باشد، احتمال اینکه کشته یا مجروح شویم و یا اموال مان آسیب ببیند، بیشتر است. در این صورت می گوییم ما با خطر بالایی مواجه هستیم.

مدیریت خطر بلایا:

افراد مختلف برای مدیریت خطر بلایا نظرات مختلفی دارند. برخی معتقدند که تمام کارها را باید دولت انجام دهد، برخی معتقدند که تمام کارها به عهده مردم است و گروهی هم معتقدند که مردم و دولت باید با همکاری هم اقدامات ایمن سازی و کاهش خطر را انجام دهند. تجربه دنیا چه در کشورهای توسعه یافته مثل کانادا، انگلستان و … و چه در کشورهای در حال توسعه مثل کشورهای آفریقایی و آمریکای جنوبی بیان می کند که مردم نقش بسیار مهمی در مدیریت و کاهش خطر بلایا دارند.

چرا مردم؟

• مردم هر محله، بهتر از هر کسی محله خود را می شناسند.
• هر کس خانه خود را بهتر از دیگران می شناسد.
• مردم اولین کسانی هستند که در صورت وقوع حادثه، به اعضای خانواده و همسایگان خود کمک می کنند.

نکته: بسیار مهم است که اقدامات مردمی همسو با قوانین کشور انجام گیرد. مثال: بسیار مهم است که مردم اقدام به مقاوم سازی خانه هایشــان بکنند ولی اینکار باید مطابق با قوانین شهرداری انجام شود و گرنه، بیشتر منجر به هرج و مرج خواهد شد.

جلسه برنامه ریزی خانوار در برابر بلایا: ً

کلیه اعضای هر خانوار باید حداقل یکبار در سال (ترجیحا هر 3 ماه یکبار) دور هم جمع شوند و درباره مسائل زیر بحث و گفتگو کنند:

1: چه مخاطراتی خانوار را تهدید میکند؟

2: مهمترین این مخاطرات کدامند؟

3: خانواده چه راه حل‌هایی را باید مورد توجه قرار دهد تا برای مدیریت این مخاطرات آماده باشد؟

دقـت کنید که در این جلسه، باید تمام اعضای خانوار حضور داشته باشند، شامل پدر، مادر، فرزندان، پدربزرگ و مادربزرگ و هر کس دیگری که با آن خانواده زندگی میکند.

رسم نقشه خطر:

رسم نقشه خطر، روش آموزشی است که در کشورهای مختلف از جملــه ژاپن و همچنین کشور خودمان در استان‌های گلستان، کرمان و تهران بسیار موثر بوده است. در این روش، شما مشارکت تمام خانواده را جلب می کنید و خانواده شرایط خطر خود را با تصویر می بیند. ضمنا در اطراف نقشه، به خانواده موارد مهم را یادآوری می کنید. برای رسم نقشه میتوانید مراحل زیر را طی کنید: (تصور کنید خانه را از بالا، بدون سقف میبینید)

• دیوار دور خانه
• در ورودی
• دیوارهای آشپزخانه، اتاقها، هال، سرویس و …
• نقاط خطر با ضربدر (×) قرمز (نقاط خطر جاهایی است که احتمال سقوط اشیا و شکستن شیشه و … وجود دارد).
• نقاط امن برای پناه گرفتن با بعالوه (+) سبز (نقاط امن مانند چارچوب درهای محکم، گوشه های اتاق و کنار ستونها و …)
• سعی کنید نقاط خطر را برطرف کنید و آنها را تبدیل به بعالوه (+) آبی کنید.

نقشه منطقه/محله:

به ترتیب رسم کنید:

• محدوده منطقه/محله
• مناطق مهم منطقه/محله (مدرسه، مسجد، پل و غیره) با بعلاوه (+) مشکی خانه
• خودتان با ضربدر (×) آبی
• مسیر سیل با فلش (←) قرمز
• مناطق امن با دایره (O)سبز
• مسیر فرار با فلش (←) آبی

رسم نقشه خطر، روش آموزشی است که در کشورهای مختلف از جملــه ژاپن و همچنین کشور خودمان در استانهای لگستان، کرمان و تهران بسیار موثر بوده است.

ارزیابی خطر سازه‌ای:

مهمترین عامل مرگ در بلایای طبیعی در ایران، خراب شدن ساختمان های غیرمقاوم اســت. سازه هر منزل عبارت است از دیوارها، سقف ها و ستون ها. لازم است مقاومت سازه هر منزل در برابر مخاطرات مهم (به خصوص زلزله، سیل و توفان) توسط یک فرد متخصص بررسی شود. توصیه می شود این کار سالانه تکرار شود. در صورتی که به نظر یک متخصص، منزل شما از مقاومت لازم برخوردار نیست، اقدام به مقاوم سازی آن کنید. البته بهتر است در زمان خرید یا ساخت یک منزل معیارهای مقاومت در برابر بلایا به دقت سوال و رعایت شود. لازم است که هر خانوار با موارد زیر آشنا باشد و آن را از آژانس مسکن، سازنده و یا مهندس مربوطه سوال کند:

• استاندارد ساخت ساختمان ها در خصوص زلزله به آیین نامه 2800 معروف است.
• در خصوص سیل، لازم است که ساختمان در حریم رودخانه ها ساخته نشود و در مناطق سیل خیز با محاسبه اینکه در صورت وقوع سیل، سطح آب به چه میزان بالا خواهد آمد، ارتفاع ساختمان از زمین محاسبه می شود.
• درخصوص توفان، بسته به پیش بینی سرعت باد، مقاومت مورد نیاز سازه توسط مهندسین تعیین می شود.

نکته: خرید یا ساخت منازل مقاوم در برابر بلایا، بهترین و به صرفه ترین راه در مقایسه با مقاوم سازی منازل می باشد، لذا با آگاه سازی خانوار ها و افزایش تقاضای خرید یا ساخت منزل ایمن، این امر به یک نیاز و مطالبه عمومی تبدیل شده و به تدریج، ظرفیت سازی لازم و ترویج فرهنگ خرید یا ساخت خانه ایمن، اتفاق خواهد افتاد.

ارزیابی خطر غیر سازه ای:

علاوه بر خراب شدن ساختمان‌های غیر مقاوم، عوامل غیرسازهای هم باعث مرگ و مصدومیت ناشی از بلایای طبیعی در ایران می‌شوند. عوامل غیرسازهای در یک منزل عبارتند از هر بخشی غیر از سقف، دیوار و ستون؛ به عبارت دیگر تمام لوازم منزل، اشیاي دکوری، شیشه‌ها، درها، تاسیسات آب، برق و گاز و غیره در گروه عوامل غیرسازهای قرار می‌گیرند.

هر عامل غیرسازهای می‌تواند در صورت جابه‌جا شدن، پرتاب شدن، شکستن یا مسدود کردن مسیرهای خروج منجر به مرگ یا مصدومیت شود. پس لازم است هر خانوار عوامل غیرسازهای که ممکن است در اثر مثال یک زلزله جابه‌جا یا پرتاب شود، بشکند یا مسیر خروج را مسدود کند، شناسایی و برای رفع آن بکوشد.

راهکارهای کاهش آسیب پذیری غیرسازهای عبارتند از:

1: حذف عامل: مثلا حذف یک شی دکوری غیر ضروری

2: جابه جا کردن عامل: مثلا جا به جا کردن یک گلدان یا شی سنگین از بالای کمد، قرار دادن اشیای سنگین و خطرناک در طبقات پایینی کابینت‌ها، برداشتن تخت بچه از کنار یک شیشه بزرگ

3: محکم کردن عامل در جای خود: مثلا محکم کردن کمدها یا بوفه دکوری به دیوار، نصب قفل به در کابینت‌ها، لمینت کردن شیشه‌ها

4: تغییر شکل عامل: مثلا تغییر درها به گونه‌ای که همواره به بیرون باز شوند. (گیرکردن در پشت در بسته، باعث مرگ و زیر آوار ماندن بسیاری از هموطنان عزیزمان شده است.)

5: نصب سامانه های هشدار اولیه: مانند نصب هشداردهنده‌های دود آتش در منزل و اطلاع داشتن خانوار در برنامه هشدار اولیه مخاطرات مهم آب و هوایی مانند سیل و توفان

6: تعمیر تأسیسات: مثلا با بررسی فرسودگی سیم‌های برق، لوله‌ها و شیرهای گاز و تعمیر آنها

توجه: معمولا کاهش آسیب‌پذیری عوامل غیرسازه ای کم یا بدون هزینه است و  معمولا به مقدار زیادی از مرگ و صدمات می کاهد.

کیف اضطراری خانواده:

هر خانوار باید دارای یک کیف اضطراری در منزل و ترجیحا یک کیف اضطراری در صندوق عقب ماشین باشد. دقت کنید در صورت باران و سیل، کیفی را انتخاب کرده باشید که ضدآب باشد (حتی یک کیسه نایلونی محکم) تا محتویات آن خیس نشود. باید جای مشخصی برای کیف اضطراری خانواده در نظر گرفته شود و همه افراد خانوار از وجود آن باخبر باشند.

كيف اضطراری خانواده باید دارای این اقلام باشد:

جعبه کمک‌های اولیه، چراغ قوه با باتری اضافه، رادیو با باتری اضافه، پول، مدارک مهم (شناسنامه، اسناد زمین، …)، شماره تلفن‌های ضروری، دستکش لاستیکی، لباس ضدآب، مواد غذایی خشک/ کنسرو، کنسرو بازکن، وسایلی مانند چاقو، طناب و ،… آب، وسایل ویژه نوزادان /سالمندان/ بیماران، وسایل زنان (نوار بهداشتی، قرص ضد بارداری)، لباس (گرم، زیر، …)، چند جفت کفش محکم و بادوام و آنچه که برای فرد عزیز است.

نکته: تهیه کیف اضطراری با وجود هزینه اندک آن، می تواند برای ساعات اولیه پس از وقوع حادثه، جان شما و عزیزانتان را تا زمان رسیدن تیم های امدادی حفظ کند.

برنامه ارتباطی خانواده در شرایط اضطراری و بلایا:

لازم است هر خانواده برنامه ارتباطی خود را برای شرایط اضطراری و بلایا تعریف و تمرین کند. معمولا راهکارهای زیر توصیه میشوند:

1: همه افراد خانواده باید شماره تلفن یکی از بستگان قابل اطمینان در سایر نقاط شهر یا شهرهای دیگر را از حفظ بدانند.

2: محل تجمع خانواده بعد از وقوع یک حادثه باید از قبل تعیین شود تا در صورت خراب شدن منزل و گم شدن افراد، در نهایت در یکجا بتوانند همدیگر را پیدا کنند؛ مثال یک میدان، مسجد محل و غیره.

3: تعیین محلی که اعضای خانواده بتوانند برای یکدیگر پیغام بگذارند و آن را روی دیوار یا درختی نصب کنند تا بتوانند از اوضاع هم با خبر شوند.

برنامه تخلیه منزل در شرایط اضطراری:

در هر خانواده باید برنامه تخلیه در شرایط اضطراری تعریف و توسط افراد خانوار تمرین شود. تخلیه منزل در موارد زیر صورت می‌گیرد:

الف: پس از وقوع یک زلزله (البته بعد از اطمینان از تمام شــدن لرزش‌های آن). در هنگام وقوع زلزله فقط باید در نقاط امن ساختمان پناه بگیرید. مگر در منازل یک طبقه‌ای که مطمئن هستيد بلافاصله وارد حیاط می‌شوید.

ب: قبل از وقوع سیل یا توفان بر اساس هشدار رسانه‌ها و مسئولین در برنامه تخلیه موارد زیر باید مدنظر باشند:

• از قبل محلی را برای جمع شدن خانواده مشخص کنید. در خصوص سیل، یک منطقه مرتفع را مشخص کنید.
• با آرامش خارج شوید.
• قبل از خروج، کیف اضطراری خود را بردارید.
• به افراد آسیب پذیر (شامل افراد بیمار، زنان تازه زایمان کرده/ زنان باردار، کودکان، …) کمک کنید.
• شیر گاز را ببندید.
• کنتور برق را قطع کنید.
• در را پشت سر خود قفل کنید.

برنامه کمک به اعضای آسیب‌پذیر خانواده:

در هر خانواده باید افراد آسیب پذیر در برابر بلایا تعیین و برای کمک به آنها برنامه‌ریزی شود. مثال‌های زیر برخی از روش‌های کمک به این افراد هستند:

1: تعیین یک فرد به ازای هر فرد آسیب پذیر برای کمک به وی در زمان تخلیه اضطراری

2: ذخیره‌سازی و برداشتن داروهای مورد نیاز افراد بیمار

3: جابه‌جا کردن افراد بستری از مجاورت عوامل غیرسازهای خطرناک منزل مثلا جابه‌جا کردن تخت یک بیمار بستری از مجاورت کمد سنگین یا شیشه‌ای

فهرست اعضای آسیب پذیر خانواده:

1: افراد دارای بیماری مهم

2: افراد دارای سابقه بستری اخی

3: زنان تازه زایمان کرده

4: افراد معلول (جسمی یا روانی)

5: کودکان

6: زنان

7: سالمندان